কালদিয়া পাৰৰ গোঁসানী

(এক চমু অৱলোকন)

‘কালদিয়া পাৰৰ গোঁসানী’ এখন আঞ্চলিক উপন্যাস । কাহিনীৰ পটভূমি প্ৰাকস্বাধীনোত্তৰ সময়ৰ পৰা ক্ৰমে ২য় বিশ্বযুদ্ধ, বৃটিছ বিৰোধী সংগ্ৰামৰ পৰা আৰম্ভ কৰি অসম আন্দোলন আৰু আলফাৰ সশস্ত্ৰ বিদ্ৰোহলৈ এক  সুদীৰ্ঘ পৰিক্ৰমা । পৰ্যবেক্ষকৰ দৃষ্টিৰে এই সমগ্ৰ ঘটনাৰ সাক্ষী হৈছে উপন্যাসৰ নায়িকা । এই সংগ্ৰামবোৰৰ মাজেৰেই আকৌ নাৰী অধিকাৰৰ চেতনা , স্ত্ৰী-শিক্ষাৰ অধিকাৰ, সাধাৰণ মানুহৰ অৰ্থনৈতিক অৱস্থা , শোষণ , ভিন্ন সামাজিক সংঘাত , স্বাধীনতা আন্দোলনৰ সময়ৰ কেতবোৰ অখ্যাত ঘটনাৰো সাক্ষী হৈছে নায়িকা । নায়িকাৰ স্বামী আৰু জ্যেষ্ঠ ভাতৃ স্বাধীনতা সংগ্ৰামৰ সৈতে প্ৰত্যক্ষভাবে জড়িত । তাৰ মাজেৰেই ভিন্ন মতাদৰ্শগত দন্দ্ব , সংগ্ৰামৰ পন্থাকলৈ সংঘাত , বিশ্বযুদ্ধৰ সময়ত বিপ্লৱী সন্ত্ৰাসবাদী কুছকাৱাজ আদিৰ প্ৰত্যক্ষদৰ্শী হৈছে নায়িকা ।

       ---গান্ধীজীৰ বিষয়ে তেনেদৰে কোৱা উচিত নহয় । তইচোন ভলন্টিয়াৰবোৰক কানীয়াই বনাই দিলি । ইন্দ্ৰই ক’লে ।

       --আলবত কম , কিয় নকম ? হেৰৌ , জগতৰ লোক চিপলৈ মৰিব ধৰিছে দেখা নাই । গৰমেন্টে এফালে খাজনা বঢ়াইছে আনফালে কানিৰ মহলদাৰ , মহাজনবোৰে মানুহৰ তেজ শুহিব ধৰিছে । দেখা নাই তহঁতে ? এতিয়া আকৌ শুনিছো অসমক সাঙুৰি জিন্নাই মুছলমান প্ৰদেশ কৰিব  । কি হবলৈ গৈ আছে এইবোৰ ? এতিয়া গণআন্দোলন বন্ধ কৰি দুই এজন প্ৰতিনিধিয়ে অনশন কৰিলে কাৰ নোম লৰিব ? অসমৰ সাধাৰণ প্ৰজাৰ প্ৰতি কংগ্ৰেছৰ কোনো অনুকম্পা নাই । বুজিবলৈ বাকী নাই আমাৰ ।  খঙেৰে ক’লে সূৰ্যই ।...

উপন্যাসৰ কাহিনী বিশ্বযুদ্ধৰ সময়ত বিপ্লৱী সন্ত্ৰাসবাদী কামকাজৰ সাক্ষীহৈ এনেদৰে আগবাঢ়ি গৈছে ।

... পথাৰৰ মাজৰ টঙীঘৰটোত এৰি চাদৰেৰে গামূৰ ঢাকি পদ্ম , সুৰেণ আৰু সূৰ্য । সুৰেণৰ হাতত দুটা নাইট্ৰিক এচিদৰ বটল আৰু পদ্মৰ হাতত ডাঙৰ শ্লাইডিং ৰেঞ্চ এপাত । প্ৰত্যেকৰে কঁকালত চোকা ভূটিয়া পাতাং । হাড় কপোৱা জাৰ । ধপাত হুপিবলৈ অনা খেৰৰ জোৰটোতেই হাত সেকিছে সিহঁতে । পথাৰখনৰ সিটো পাৰেই ৰেললাইনটো ।....

উপন্যাসৰ কাহিনী আগবাঢ়ি গৈছে ইংৰাজ চৰকাৰৰ  পুলিচী নিৰ্যাতনৰ মাজেৰে ।

--এইবোৰ কিতাপ পঢ়ি পঢ়ি বৃটিছ ৰাজৰ বিৰূদ্ধে ৰাইজক উচতাইছ তহতে । সব জুই লগাই দিম ।পদ্ম- সুৰেণহত ক’ত থাকে ক । ৰেললাইন ভাঙিবলৈ তয়ো গৈছিলি নেকি ? দাৰোগাই ধমকি দি সুধিলে ।

-- ৰেল লাইন ভাঙিব ? হেৰি দাৰোগা চাহাব , মই গান্ধীবাদী অহিংস পন্থাক বিশ্বাস কৰা লোক । আনৰ কথা নাজানো , এইবোৰ অপযশ মোক নিদিব । দ্বীপেনে প্ৰতিবাদ কৰি ক’লে ।

--তহত সব একে , দিনৰ পোঁহৰত গান্ধী , ৰাতি দিয় সিন্ধি , চাল্লা চোৰৰ জাত । ব’ল থানালৈ । তাত কথা পাতিম । দাৰোগাই ৰঙাচকু দেখুৱাই লাঠি জোকাৰি গৰজি উঠিল ।.....

কাহিনীত বিশ্বযুদ্ধৰ সময়বোৰ চিত্ৰিত কৰা হৈছে এইদৰে—

--মিলিটেৰীবোৰ বোজাই দি দুদিনমানৰ পৰা ৰেলবোৰো  সঘনাই অহা যোৱা কৰিছে । মিলিটেৰীবোৰ হেনো বৰ অমানুহ । মানুহৰ মাংসও খাই দিব পাৰে সিহতে । কোনোৱে কোনোৱে কয়, ৰেল লাইনৰ কাষত ছোৱালী-তিৰোতা দেখিলে হেনো ডাঙি লৈ যায় । এনে বিভিন্ন খবৰবোৰে সকলোকে আতংকিত কৰি ৰাখিছে ।…..

….কেইবাবাৰো ৰেলৰ উকিত নিশাৰ নিস্তব্ধতা ভাগিছে । দিব্যৰ চকু লাগি আহিছিলহে , হঠাত আঁতৰত এটা কৰ্কশ শব্দ, বৰভুইকপৰ শব্দৰ দৰে । শব্দটো যেন আকাশত , লাহে লাহে বাঢ়ি আহিছে ক্ৰমশ কাণতালমৰা বিকট শব্দ ।

--মাই, বাহিৰ ওলা , বাহিৰ ওলা । কিবা হৈছে অ' ।

আতংকত অমৃতপ্ৰিয়াই খপজপকৈ দিব্যৰ সৈতে বাহিৰলৈ ওলাই আহিছিল । ইতিমধ্যে ঘৰৰ সকলোৱে বাটত গোট খাইছিল ।

---এয়াৰ ক্ৰাফ্ট , যুজাৰু বিমান । দ্বীপেনে কৈছিল ।

আকাশ পোহৰ কৰি দিব্যহতৰ মূৰৰ ওপৰেদি উৰি গৈছিল কেইবাখনো যুজাৰু বিমান । জোনাক নিশা শুকুলা ধোৱাৰ কুণ্ডলী আকাশত ।…. 

উপন্যাসৰ কাহিনীয়ে চুই গৈছে কানিৰ মহলদাৰ-মাৰোৱাৰী বনিকৰ শোষণ ইত্যাদি কাহিনীৰে....

---হেৰৌ , ভবানন্দৰ ধান কাটিবলৈ মাৰোৱাৰীৰ লোক আহিছে ।

ফনীন্দ্ৰই বাৰীৰ পিছফালে কিবা কৰি আছিল । কথাশুনি সি দৌৰি আহিল ।

---ঔ ভৱ কাকা , খৰা দালৈ খেদিব নোৱাৰিলি । চাল্লা,  গৰমেন্টৰ লগত লগ লাগি এই মাৰোৱাৰী কেইটাই ৰাইজৰ মাটি ভেটি হৰফ কৰিব লাগিছে । কামৰূপৰ আধা মাটি তাহাতৰ হ’ল । সেইকেইটাই মৈমনছিঙা বাঙালী আনি চাৰিওফালে বহাইছে । হেৰৌ সৰুবাপু , তহঁতৰ গান্ধীয়ে এইবোৰ দেখেনে নাই ঔ ।

কাহিনী পাৰ হৈ গৈছে অসম আন্দোলনৰ মাজেৰে , বাওঁপন্থী আন্দোলনৰ মাজেৰে । আকৌ সেই মতাদৰ্শগত সংঘাত । স্বামীৰ প্ৰতি অগাধ প্ৰেম ,  অকালতে বৈধব্যক আকোৱালী লোৱা নায়িকাৰ মৰ্মান্তিক শোক আৰু অসহায় অৱস্থা ।  গোটেই জীৱন সংগ্ৰাম কৰি কৰি ভাগৰি পৰা নায়িকাৰ হতাশা , কেতিয়াবা আশাবাদ আদিয়ে কাহিনীক আগবঢ়াই নিছে ।

স্বাধীনতাৰ মোহভংগৰ এক অন্যতম দিশ লিপিবদ্ধ হৈছে উপন্যাসখনত ।

…সিদিনা তেওঁৰ সহপাঠী বন্ধু বিচিত্ৰ নাৰায়ন দত্ত বৰুৱা , গৌৰীকান্ত তালুকদাৰ আৰু প্ৰাক্তন ছাত্ৰ ৰজনী গোস্বামী আৰু গিৰিধৰ শৰ্মা আদিকে ধৰি কেইবাজনো সহপাঠী বন্ধু আৰু প্ৰাক্তন ছাত্ৰ আহি ওলাইছিল । তেওঁলোকৰ সৈতে বহু কথা পাতিছিল তেওঁ । দেশৰ ৰাজনীতি , সমাজনীতিৰ ওপৰত । সকলোৱে আক্ষেপ কৰিছিল, তেখেতৰ এনে অসুখৰ সময়ত এজনো কংগ্ৰেছী নেতাই খা খবৰ নোলোৱাৰ বাবে ।

--এতিয়া কাৰো সময় নাই , জখলাখনৰ চিন্তাত সকলো অধীৰ । এতিয়া মাথো ঠিকা, কমিছন আৰু নিৰ্বাচনৰ অংক । বি কে ভাণ্ডাৰীদেৱ আত্মঘাটী নহ’ল আচলতে হত্যা কৰা হ’ল তেওঁৰ দৰে প্ৰকৃত সমাজকৰ্মী এজনক । গিৰিধৰ শৰ্মাই আক্ষেপেৰে কৈছিল ।

--এৰাহে গিৰিধৰ । দেশ স্বাধীনতাৰ যি সপোন আছিল , সেয়া সপোন হৈয়েই ৰৈ গ’ল । মৃত্যুৰ আগে আগে কিবা অলপ ভাল দেখি গ’লেওঁ বৰ সুখ পালোহেতেন । মাধৱ শৰ্মাই হুমুনিয়াহ কাঢ়ি কৈছিল ।

--আপুনি মৰিব নোৱাৰে । ইমানবোৰ কাম কৰিব লগা আছে । এতিয়াই মৰিলে হবনে । বিচিত্ৰ নাৰায়ন দত্ত বৰুৱাই কৈছিল ।

--স্বাধীনতাৰ ভাগৰকন কেতিয়া মাৰিম বন্ধু ? উদাস হাঁহিৰে কৈছিল মাধৱ শৰ্মাই ।

--আপুনি জিৰাব নোৱাৰে এতিয়াই । আমি নেৰিম নহয় । গিৰিধৰ শৰ্মাই কৈছিল ।

  

নায়িকা এগৰাকী সমাজ সংস্কাৰক , পৰম্পৰাগত চিন্তাবোৰৰ পৰা সমাজক মুক্ত কৰাৰ সপোন । অৱশ্যে নায়িকা নাস্তিকো নহয় । যেনে---

বুকুৰ মাজত সেই কৃষ্ণ গোপাল , তাইৰ প্ৰতিটো দুখ আৰু যন্ত্ৰণাৰ একমাত্ৰ সাহস । নাস্তিক হব পৰাকৈ ইমানখিনি সাহস তাইৰ নাই । ধৰ্মৰ নামত আখৰে আখৰে সকলো কথা মানি লোৱাৰো পক্ষপাতি নহয় তাই । হাড়ে হিমজুৱে তাই এটা কথাই বিশ্বাস কৰে যে মানৱ ধৰ্মই সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ , সেই কথাটোকে আজীৱন দৃঢ়তাৰে বিশ্বাস কৰি আহিছে । তাইৰ ডায়েৰীৰ প্ৰতিখিলা পাততো যেন তাৰেই ৰুৰুৱনি । ডায়েৰীৰ পাতত নথকা বহু কথাই মনত পৰে দিব্যৰ । তেসত্তৰটা বসন্ত একেবাৰে কম সময়তো নহয় ।.....

 তথাপি নতুনৰ সৈতে নায়িকাৰ সংঘাত হয় । বিপ্লৱবাদী নতুন প্ৰজন্মই নায়িকাৰ সংস্কাৰবাদী চিন্তাক বিৰোধ কৰে । ...

--মা, তোৰ এই সংস্কাৰে স্থিতাৱস্থাক ৰক্ষণাবেক্ষণ দিয়ে ।

--তাৰ মানে ইমানদিনে মই যি শিকালো, যেনেদৰে তহঁতক ডাঙৰ কৰিলো, সকলো ভুল ?

ক্ষোভেৰে কয় দিব্যই ।

--ভুল বুলি কোৱা নাই মা । কিন্তু আজি সমাজৰ আমোল পৰিৱৰ্তনৰ বাবে এক বিপ্লৱৰ প্ৰয়োজন । পুৰণিকলীয়া সকলো সংস্কাৰৰ পৰা মুক্তহৈ নতুন মানুহৰ জন্মৰ প্ৰয়োজন । পিতাহতে স্বাধীনতাৰ বাবে আন্দোলন কৰিলে । তাৰ কি গতি হৈছেতো দেখিছই । কৃষক-শ্ৰমিক খাটিখোৱা জনতাৰ হাতলৈ প্ৰকৃত ক্ষমতা কাঢ়ি আনিব নোৱাৰিলে সকলো মিছা ।  অৰ্থনৈতিক মুক্তি অবিহনে নাৰীমুক্তিও সম্ভৱ নহয় ।

বিদেশী খেদা অসম আন্দোলনৰো প্ৰত্যক্ষদৰ্শী নায়িকা । আন্দোলনৰ মূল দাবীবোৰক অগ্ৰাহ্য নকৰিলেও আন্দোলনৰ মাজত গঢ়ি উঠা হিংসাক সমৰ্থন নকৰে নায়িকাই ।

--সাংঘাটিক কথা হ'ল বাই । গাওঁৰ ল’ৰাবোৰে কৰতীয়া তিনিটাক বেয়াকৈ মাৰিছে । মৰিবই কিজানি । ধৈৰ্যপ্ৰিয়াই  উধাতু খাই আহি ক’লে ।

--কৈছ কি ? আচৰিতহৈ সুধিলে দিব্যই ।

--অ' বাই , বিদেশী খেদা আৰম্ভ হৈ গৈছে । ঘৰে ঘৰে ধনু-কাড়-যাঠি-তৰোৱাল ভৰি পৰিছে । কি হয় নাজানো । ধৈৰ্যপ্ৰিয়াই ক’লে ।

--মানুহে মানুহক এনেকৈ মাৰিব নাপায় । বৰ পাপৰ কথা হৈছে । ল’ৰাহঁতক বাধা দিব লাগিব । দিব্যই ক’লে ।

--তোমাৰ কথা কোনে শুনিব এতিয়া । সবৰে মুৰত পোক উঠিছে বাই । শুনিছো আজিয়েই ল'ৰাবোৰে মুকালমুৱাত জুই দিবলৈ যাব । ধৈৰ্যপ্ৰিয়াই ক’লে ।

--কি কৈছ ? এনেকৈ জুই দি ঘৰ পুৰি , মানুহ মাৰি বিদেশী খেদিব ?

আলফাৰ সংগ্ৰামৰো প্ৰত্যক্ষ কৰিছে নায়িকাই । সংগ্ৰামৰ লগত বন্দুকৰ সংযোগ, জাতীয় মুক্তি সংগ্ৰামৰ ৰাজনীতি এইবোৰেও চুই গৈছে কাহিনীক । চুই গৈছে মতাদৰ্শগত সংঘাতবোৰো ।

--পেহী, আমিও সমাজতন্ত্ৰত বিশ্বাসী । মীৰাবাইহঁতৰ লগত আমাৰ কিন্তু তফাত্ আছে । সৰ্বভাৰতীয় ৰাজনীতিয়ে আমাৰ জাতিটোক একো দিব নোৱাৰে । ভাৰতীয় কমিউনিষ্ট সকলে ৰাষ্ট্ৰৰ ফলীয়া নহৈ ক্ষূদ্ৰ জাতিবোৰৰ মুক্তি সংগ্ৰামক সমৰ্থন দিয়া উচিত ।

উপন্যাসৰ নায়িকা কেতবোৰ সামাজিক ৰক্ষণশীলতা , পুৰুষতান্ত্ৰিক শোষণৰ সাক্ষী । তাৰ মাজেৰেই সৃষ্টি হৈছে ভিন্ন চৰিত্ৰৰ ।

--আত্মঘাটী হব নোৱাৰিলো বৌ , এই সমাজখনৰ দেখাতহে বৰ নীতি নিয়ম , ধৰ্ম কৰ্ম । বজা বিধৱা দেখিলে ইহতে সব ধুই পানী খায় । বোলো বিধৱাই অমুক কৰিব নালাগে তমুক কৰিব নালাগে । কামভাব ত্যাগ কৰি মৃত স্বামীক চিন্তি থাকিব লাগে । থুই কটা । মুখত থুৱাই দিউ সিহঁতৰ । মই এতিয়া একো নামানো বৌ , পালে মাছ মাংস সব খাওঁ । য’তে যি পাওঁ, ৰঙা নীলা সব পিন্ধো । লোকে মোক বেয়া তিৰোতা বুলি কয় । কওঁক , মোৰ কি আহে যায় ।

বাল্যবিবাহ আৰু বিধবা ভিক্ষাৰিণী । বেদনাদায়ক দৃশ্যবোৰৰ সাক্ষী উপন্যাসৰ নায়িকা ।

...ঘৰত একো নাথাকিলে শাহুমাকে বাহি ভাতকে এচিকুট নিমখ, এটা জলকীয়াৰে আগবঢ়াই দিয়ে । তাতেই তৃপ্তি সিহঁতৰ । চোতালৰ একোণত বহি কলপাতত শুকান কৰ্কৰা কেইটাকে চবোৱা দেখিলে চকুলো ধৰি ৰাখিব নোৱাৰা হয় তাই  । অথচ ইহঁতো এদিন হয়তো কোনোবা ভাল ঘৰৰ ছোৱালী আছিল । হয়তো মহাজনৰ শোষণত সৰ্বশ্ৰান্ত হৈছে কোনোবা , হয়তো স্বামীৰ মৃত্যুৰ পিছত আত্মীয় সজ্জন , পৰিয়ালে এঘৰীয়া কৰিছে ।....

.....--আই, আছনা ?  কিবা খাবা দে হা ।

দিনটোত এবাৰ হলেও তাই শুনে হৃদয়ত কৰবাত বিন্ধি যোৱা যেন লগা মাত । ষ্পষ্ট, পেচাদাৰী ! অথচ কি যে কৰুণ ।

পদুলিমুখত এই মাতষাৰ লাহে লাহে চিনাকি হৈ আহিল দিব্যৰ । এই বাক্যষাৰ কানত পৰা মাত্ৰকে তাই উচপ খাই উঠে । কি কৰুণ আৰু অসহায় এই কণ্ঠ ।

….এই বিধবাবোৰৰ যন্ত্ৰণা আৰু অভাৱ দেখিলে অন্তৰাত্মা কঁপি উঠে তাইৰ । তাই একো খাব নোৱাৰা হয় । চকুৰ আগত কেবল ভাহি থাকে সিহতৰ শুকান অভাৱী মুখ, কোটোৰস্থ চকু ।…

উপন্যাসৰ নায়িকাৰ নিজৰ যৌন জীৱনকো গোপন কৰা নাই । গোপন কৰা নাই প্ৰথম পৌৰুষৰ ষ্পৰ্শ ।

….তাই বিচনাত মূৰ থৈ ফেকুৰিবলৈ ধৰিলে । বিভিন্ন প্ৰশ্নই দোলা দি অশান্ত কৰি তুলিছিল তাইৰ মন মগজু । বাহিৰত বিজুলী ঢেৰেকনি আৰু চিপ চিপ বৰষুণ যেন শেষেই নহব । অথচ ন কইনা নিশা দোভাগলৈ অকলশৰে ! নাই, আজি তাই কৈ দিব , যি মনত আহে সকলো কব । কোব খোৱা বিষাক্ত সাপৰ দৰে খং অভিমানত ফোপাইছিল তাই ।….

এসময়ত দুৱাৰ খুলিছিল ।

...দুখন উমাল হাতে সাবটি ধৰিছিল তাইক । শক্তিশালী বাহুবন্ধনত তাই লেতুসেতুহৈ পৰিছিল । আদৰেৰে চুম্বন আকি দিছিল তাইৰ ওঠত । তাই যেন এক উকা কেনভাছ , য’ত চিত্ৰকৰে যেনেকৈ মন যায় যাদুৰ তুলিকা বুলাই গৈছে । তাই কপি উঠিছিল প্ৰথম পৌৰুষৰ ষ্পৰ্শত ।…..

স্বাধীনতাৰ পিছত বিষ্ণুৰাভাৰ বিপ্লৱী কমিউনিষ্ট পাৰ্টিৰ সংগ্ৰাম । নতুন শাসক গোষ্ঠীৰ সুবিধাবাদ আৰু ক্ষমতাৰ খোৱাকামোৰা , আন্দোলনৰ সময়ৰ বিখ্যাত নেত্ৰীৰ পিছৰ পৰ্যায়ত ভ্ৰষ্টাচাৰ আৰু আদৰ্শগত স্খলনৰো প্ৰত্যক্ষ কৰিছে উপন্যাসৰ নায়িকাই ।

ভোগবাদী সমাজৰ বিভিন্ন দিশবোৰত বিব্ৰত অনুভৱ কৰে নায়িকাই ।

…..মানুহবোৰৰ ব্যক্তিকেন্দ্ৰিকতাত অবাক হৈ পৰে দিব্যই । শেহতীয়াকৈ মানুহবোৰৰ প্ৰচণ্ড ভোগবাদী চেতনাই যেন তাইৰ দৰে শত সহস্ৰজনৰ জীৱনৰ  সমস্ত ত্যাগ , সমস্ত কৃতকৰ্মৰ ওপৰত ডাঙৰ প্ৰশ্নবোধক আঁকি দিলে । সৰহসংখ্যক মানুহেই এতিয়া নিজকে প্ৰতিষ্ঠা কৰাৰ নিগনি দৌৰত ব্যস্ত । অসম আন্দোলন গ’ল । এচাম নেতা হ’ল , ধনী হ’ল । সমাজখনৰ অৱশিষ্ট খিনিও টুকুৰা টুকুৰ হ’ল । তাৰ মাজেৰে এচামে এতিয়াও নিস্বাৰ্থভাবে দেশৰ বাবে , জনগনৰ বাবে কাম কৰি গৈছে । ভৱিষ্যত প্ৰজন্মই যাতে সুখী হয়, যাতে মুক্ত মানুহ হিচাপে জীয়াই থাকিব পাৰে তাৰ বাবে এচামৰ ত্যাগ অৱশ্যম্ভাৱী । কিন্তু সেইবুলি এচামে সদায় ত্যাগ কৰি যাব, আৰু এচামে সকলো সামাজিক চেতনাবোধৰ ডিঙি মুছৰি মাথো তাৰ ফলবোৰ ভোগ কৰি যাব , সেই কথাটোই বৰ আচৰিত কৰে দিব্যক ।…

বিগত দিনৰ সংগ্ৰাম আৰু মানুহৰ সুবিধাবাদী চৰিত্ৰত বিব্ৰত হ’লেও আশা এৰি দিয়া নাই কাহিনীৰ নায়িকাই । কাহিনী সমাপ্ত হৈছে তেনে এক আশাবাদেৰেই ।

জাতীয়তাবাদৰ প্ৰশ্নত প্ৰগতিশীল অৱস্থান কি হোৱা উচিত

                                                     ৰক্তিম শৰ্মা

অসমীয়া জাতিগঠন প্ৰক্ৰিয়াটোক আমি পোনতেই এক পৃথক(distinct) ঐতিহাসিক প্ৰক্ৰিয়া বুলি কৈ থব খুজিছো কাৰণ এই জাতিৰ সৃষ্টি প্ৰাকৃতিকভাবে বিকাশ হোৱা এক সত্বা নহয় বৰং ই কিছুমান ঐতিহাসিক কাৰকৰ ফল । এই ঐতিহাসিক কাৰকবোৰেই এক উমৈহতীয়া সত্বাৰ জন্ম দিছিল যাক আমি অসমীয়া জাতীয় সত্ত্বা বুলিব পাৰো ।  এই সত্বাটো ঐতিহাসিকভাবে ভাষিক-সাংস্কৃতিক আৰু ৰাজনৈতিক উপৰিসৌধৰে গঠিত এক সত্বা বুলি ক’লে চাগে ভুল কৰা নহব ।

জাতীয়তাবাদ এটা অতি জটিল ৰাজনৈতিক বিষয় আৰু বহু সমাজ বিজ্ঞানীয়ে বিভিন্ন সামাজিক-ৰাজনৈতিক-সাংস্কৃতিক পৰিঘটনাৰ মাজেৰে ইয়াক বিশ্লেষণ কৰিছে যদিও আজিকোপতি সকলোৰে গ্ৰহণযোগ্য একক সংজ্ঞাৰে সংজ্ঞায়িত কৰিব পৰা হোৱা নাই । ভিন্ন মতাদৰ্শই ভিন্নভাবে জাতীয়তাবাদক বিশ্লেষণ কৰা দেখা যায় । অঞ্চলভেদে আকৌ জাতীয়তাবাদৰ ৰূপো ভিন্ন । ইয়াৰ সৈতে এটা জাতিৰ জাতিগঠনৰ অধ্যায়, সেই অঞ্চলৰ মানুহৰ মানসিক গঢ়, উমৈহতীয়া আশা-আকাংক্ষা আৰু ৰাজনৈতিক ক্ষমতাৰ ইচ্ছা জড়িত । অৰ্থাত, এটা জাতিৰ জাতীয়তাবাদ ইয়াৰ সামাজিক-ৰাজনৈতিক আৰু সাংস্কৃতিক পৰিঘটনা , বিৱৰ্তন আদিৰ মাজেৰেহে বিশ্লেষণ কৰিব পাৰি । ঐতিহাসিক দৃষ্টিকোনেৰে জাতীয়তাবাদ এটা আদৰ্শগত আন্দোলন যাৰ লক্ষ্য হ’ল বহিঃ আগ্ৰাসনৰ পৰা এক নিৰ্দিষ্ট ভূখণ্ডৰ মানুহৰ ঐতিহাসিক সন্মিলীত পৰিচয় , বিভিন্ন শ্ৰেণীৰ সামাজিক একতা স্থাপন আৰু উমৈহতীয়া আত্মনিৰ্ধাৰণৰ উদ্দেশ্যে ৰাজনৈতিক ক্ষমতা হাচিল কৰা । আনধৰণে কব লাগিলে এক নিৰ্দিষ্ট জাতি-ৰাষ্ট্ৰ নিৰ্মান আৰু দৃঢ়কৰণৰ ই এক ৰাজনৈতিক আদৰ্শ । থোৰতে কব লাগিলে নিজস্ব পৃথক স্বাধীন ৰাষ্ট্ৰ নিৰ্মানৰ আকাংক্ষা জাতীয়তাবাদৰ অন্যতম লক্ষ্য আৰু চৰিত্ৰ হব পাৰে ।

 লেলিনে প্ৰথম এই বহল ভিত্তিত জাতীয়তাবাদৰ বিষয়ে উল্লেখ কৰিছিল আৰু কৈছিল যে প্ৰতিটো নিৰ্যাতিত জাতিৰে নিজস্ব স্বাধীন ৰাষ্ট্ৰ নিৰ্মান কৰাৰ অধিকাৰ আছে । সেয়ে নিপীড়িত জাতিৰ জাতীয়তাবাদ আৰু জাতীয় মুক্তি সংগ্ৰামক সাম্ৰাজ্যবাদ বিৰোধী বুলি কমিউনিষ্ট পাৰ্টিৰ ২য় আৰু ৩য় আন্তৰ্জাতিকত লেনিল আৰু ষ্টেলীনে বিশ্বৰ সকলো জাতীয় মুক্তি সংগ্ৰামলৈ কমিউনিষ্ট সকলৰ নৈতিক সমৰ্থন ঘোষণা কৰিছিল । বিশ্বৰ বিভিন্ন জাতীয় সংগ্ৰামৰ ইতিহাসে প্ৰমাণ কৰি আহিছে যে,  এটা নিৰ্দিষ্ট  জাতিৰ জাতীয়তাবাদ যদি জাতীয় মুক্তি সংগ্ৰামৰ আদৰ্শৰে অনুপ্ৰাণিত নহয় তেনে জাতীয়তাবাদ সাম্ৰাজ্যবাদ বিৰোধী হব নোৱাৰে । সাম্ৰাজ্যবাদৰ স্বাৰ্থৰক্ষা কৰা জাতীয়তাবাদ ফেচিষ্ট আৰু প্ৰতিক্ৰীয়াশীল । সেয়ে কেতিয়াবা জাতীয়তাবাদো শত্ৰু মিত্ৰ চিনাক্তকৰণৰ ভুলত আৰু মতাদৰ্শগত ত্ৰুটিত প্ৰতিক্ৰিয়াশীল শক্তিত পৰিণত হব পাৰে । আনহাতে এক ৰাষ্ট্ৰব্যৱস্থাই নিৰ্মান কৰা জাতীয়তাবাদ হ’ল ৰাষ্ট্ৰৰ সংযোগকৃত সমস্ত নিপিড়ীত জাতি আৰু শ্ৰেণীক অৱদমন কৰাৰ এক হাতিয়াৰ ।

জাতিসমস্যালৈ বিশ্বজুৰি চিন্তা চৰ্চাৰ প্ৰসাৰ হৈছিল ২য় বিশ্বযুদ্ধৰ পিছৰ সময়তেই । ৰাচিয়াৰ কমিউনিষ্ট নেতা  ভি আই লেনিনে বিশ্বৰ ক্ষূদ্ৰ জাতিবোৰৰ আত্মনিয়ন্ত্ৰণৰ অধিকাৰ আৰু স্বতন্ত্ৰতাৰ বাবে কমিউনিষ্ট আন্তৰ্জাতিকত সিদ্ধান্ত লৈছিল । পিছত স্তেলিনে এই জাতিৰ স্বনিৰ্ধাৰণৰ অধিকাৰক এক বিশেষ মাত্ৰা দি প্ৰতিটো নিৰ্যাতিত জাতিৰ নিজস্ব ৰাষ্ট্ৰ গঠন কৰাৰ অধিকাৰ আছে বুলি কমিউনিষ্ট পাৰ্টিৰ ৩য় আন্তৰ্জাতিকত ঘোষণা কৰে । স্তালিনে ফিউণ্ডেছন অৱ লেনিনিজম গ্ৰন্থত উল্লেখ কৰি গৈছে যে, অৰ্দ্ধ সামন্তবাদী-অৰ্দ্ধ পুঁজিবাদী ৰাষ্ট্ৰত নিৰ্যাতিত জাতিৰ জাতীয় মুক্তি সংগ্ৰামেই হ’ল শ্ৰেণী সংগ্ৰামৰ অন্যতম স্তৰ । আনহাতে জাতীয় স্বনিয়ন্ত্ৰণৰ অধিকাৰক সমৰ্থন কৰা মানেই প্ৰলেটাৰিয়েট(সৰ্বহাৰা)ৰ মাজত ভাঙোন সৃষ্টি হব বুলি ধাৰণা আৰু এখন ৰাষ্ট্ৰৰ ভিৰতৰত থকা নিৰ্যাতিত জাতিবোৰৰ সংযোগকৰণ অৰ্থনৈতিক ভাবে প্ৰগতিশীল আৰু মিলিটেৰী নিৰাপত্তাৰ কাৰণেও সঠিক বুলি যি ধাৰণা চলি আহিছিল তাক লেনিনে অস্বীকাৰ কৰি কৈছিল যে, “ কমিউনিষ্ট পাৰ্টি সকলো ধৰণৰ সংযোগকৰণৰ বিৰোধী ।  সমাজতান্ত্ৰিক সংগ্ৰামত বুৰ্জোৱাসকলক উচ্ছেদ কৰিবলৈ হ’লে নিৰ্যাতিত জতিৰ স্বনিয়ন্ত্ৰণৰ সংগ্ৰামৰ মাজেৰেহে শ্ৰমিক শ্ৰেণীৰ নিকট ঐক্য সম্ভৱ । সংযোগকৰণে যেতিয়া নিৰ্যাতিত জাতিৰ প্ৰলেটৈৰিয়েটৰ সৈতে শাসক জাতিৰ প্ৰলেটাৰীয়েটৰ মাজত অন্তৰ সৃষ্টি কৰে তেতিয়া সংযোগকৰণৰ প্ৰতিবাদ আৰু জাতীয় মুক্তি সংগ্ৰামক সমৰ্থনৰ মাজেৰে ভিন্ন জাতিৰ প্ৰলেটাৰীয়েটক ঐক্যবদ্ধ কৰাৰ প্ৰাথমিক চৰ্ত হব পাৰে । আমাৰ দৃষ্টিভংগী অনুসৰি সংযোগকৰণে জাতীয় অধিকাৰ খৰ্ব কৰে আৰু এককথাত ই জাতীয় অৱদমন ।“  

জাতিসমস্যাৰ ক্ষেত্ৰত ছোভিয়েট ইউনিয়নৰ এনে ষ্পষ্ট দৃষ্টিভংগী থকাৰ পিছতো কিন্তু সংযোগকাৰী ৰাষ্ট্ৰৰ কমিউনিষ্ট দল-সংগঠনবোৰে সদায় জাতিসমস্যাৰ বিশ্লেষণৰ ক্ষেত্ৰত হোহোকা পিছলা নীতি গ্ৰহণ কৰা দেখা যায় । উদাহৰণস্বৰূপে কেটেলনীয়াৰ স্বাধীনতাৰ প্ৰশ্নত স্পেনিচ কমিউনিষ্ট আৰু লেবাৰ পাৰ্টিয়ে পৃথক কেটেলনীয়া ৰাষ্ট্ৰ গঠনৰ বিৰোধীতা কৰা দেখা গ’ল । দেখা গ’ল যে বিষয়টোৰ ওপৰত তেওঁলোকৰ স্থিতি পশ্চাত্গামীতা আৰু বাস্তৱৰহিতৰ বাহিৰে অন্য একো নহয় । এই স্থিতিৰে প্ৰকৃততে তেওঁলোকে জাতিসমূহৰ আত্মনিয়ন্ত্ৰণৰ অধিকাৰক প্ৰকাৰান্তৰে অস্বীকাৰ কৰে ।  

চে গুৱেভাৰাই কৈ গৈছিল –Revolution is not a bed of roses. বিপ্লৱ ফুলশয্যাৰ বিচনা নহয় । ই এক যুদ্ধ । শোষক আৰু শোষিতৰ মাজত । জাতীয় মুক্তি সংগ্ৰাম হৈছে নিৰ্যাতিত জাতিৰ সৈতে আগ্ৰাসী ৰাষ্ট্ৰৰ সংঘাত । সৰ্বহাৰা শ্ৰেণীৰ ঐক্য স্থাপনৰ প্ৰাথমিক চৰ্ত হ’ল আগ্ৰাসী দেশৰ সৰ্বহাৰাই নিৰ্যাতিত দেশত জাতীয় মুক্তি সংগ্ৰামক সমৰ্থন কৰা । সৰ্বহাৰাৰ ঐক্যৰ বলটো নিৰ্যাতিত দেশৰ সৰ্বহাৰাৰ কোৰ্টত নাথাকে । আগ্ৰাসী জাতিৰ আধিপত্যবাদৰ উপেক্ষা কৰি বা  নীতিগতভাবে ৰাষ্ট্ৰৰ সংবিধানৰ দোহাই দি কোনো প্ৰগতিশীল ব্যক্তি বা দলে নীতিগতভাবে জাতীয় মুক্তি সংগ্ৰামৰ নাৰ্যতাক অস্বীকাৰ কৰিব নোৱাৰে । যদি অস্বীকাৰ কৰে তেতিয়া প্ৰগতিশীল যেন লগা সকলো হৈ পৰেগৈ ৰাষ্ট্ৰৰ পক্ষত থকা নিতান্তই প্ৰতিক্ৰিয়াশীল শক্তি ।    

বৃহত্ ক্ষমতাশালী ৰাষ্ট্ৰৰ জাতীয়তাবাদৰ চৰিত্ৰ সদায় ভাষিক-সাংস্কৃতিক-আৰ্থনৈতিকভাবে আগ্ৰাসী, ৰাজনৈতিকভাবে আধিপত্যবাদী আৰু দখলদাৰী ।  আমি জানো যে আমেৰিকান জাতীয়তাবাদে দখলদাৰী আৰু আধিপত্যবাদৰ ৰূপলৈ লেটিন আমেৰিকাৰ দেশবোৰৰ অধিকাৰক পদাঘাত কৰিছিল । আমেৰিকান জাতীয়তাবাদ মানেই আছিল ইাংকি ভাষিক-সাংস্কৃতিক আধিপত্যবাদৰ লগতে ৰাজনৈতিক-অৰ্থনৈতিক আধিপত্যবাদ । মেক্সিকান আৰু স্পেনিচভাষী লেটিন আমেৰিকান সকলৰ প্ৰতি আছিল ইাংকি আমেৰিকাৰ তীব্ৰ ঘৃণা । সেই ঘৃণা আজিকোপতি বিৰাজ কৰিছে আৰু এই ঘৃণাৰ বিৰূদ্ধে চলি আহিছে লেটিন আমেৰিকাবাসীৰ বৰ্ণবাদ বিৰোধী –উপনিবেশ বিৰোধী সংগ্ৰাম । কিউবান সকলৰ সংগ্ৰামো আছিল আমেৰিকান আধিপত্যবাদৰ বিৰূদ্ধে প্ৰতিৰোধ আৰু মুক্তি সংগ্ৰাম । আমেৰিকাৰ পুতলা চৰকাৰ বেটিষ্টাৰ অপশাসনৰ বিৰূদ্ধে জনতাক মুক্তি দিবলৈ ফিডেল কাষ্ট্ৰোই কৰা সংগ্ৰাম নিশ্চিতভাবেই এক জাতীয় মুক্তি সংগ্ৰামেই আছিল । কাষ্ট্ৰই ঘোষণা কৰা লক্ষ্য আছিল, পিতৃভূমি অথবা মৃত্যু (Homeland or death) । সেই জাতীয় সংগ্ৰামৰ উদ্দেশ্য কেৱল বেটিষ্টাৰ অপশাসনৰ পৰা মুক্তি পোৱাই নাছিল , আছিল আমেৰিকান সাম্ৰাজ্যবাদৰ পৰা মুক্তি ।

কাষ্ট্ৰই নিজেই কৈছিল, I can assure that my first and foremost interest is my country . কাষ্ট্ৰৰ সংগ্ৰামৰ মিত্ৰ হৈ পৰিছিল জাতীয় কৃষক-শ্ৰমিক , আমেৰিকান বনিকৰ দ্বাৰা ভাৰাক্ৰান্ত জাতীয় ব্যৱসায়ী , কিউবান মধ্যবিত্ত শ্ৰেণী আৰু শত্ৰু আছিল আমেৰিকান পুঁজিপতি , আমেৰিকাৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত বেটিষ্টাপন্থী কিউবান বুৰ্জোৱা , কিউবাত উঠি ৰজা বহি ৰজা হোৱা আমেৰিকান মালিকশ্ৰেণী আৰু আমেৰিকাৰ চৰকাৰ । এইদৰে কাষ্ট্ৰৰ কিউবা হৈ পৰিছিল  লেটিন আমেৰিকাৰ দেশবোৰৰেই নহয় সমগ্ৰ বিশ্বৰ নিৰ্যাতিত জাতিসমূহৰ জাতীয় আত্মনিয়ন্ত্ৰণ আৰু সাৰ্বভৌমত্বৰ অধিকাৰৰ সংগ্ৰামৰ দিকদৰ্শী । আমেৰিকান আধিপত্যবাদৰ দৰে ভাৰতীয় আধিপত্যবাদৰো একেই চৰিত্ৰ । হিন্দু-হিন্দী-হিন্দুস্থানী আধিপত্যবাদী শক্তিয়ে বেআইনী আৰু বলপূৰ্বক বা প্ৰৱঞ্চনাৰে প্ৰান্তীয় প্ৰদেশবোৰক ভাৰতীয় ৰাষ্ট্ৰৰ সৈতে সংযোগ কৰিছিল । এই সংযোগকৰণৰ উদ্দেশ্যই আছিল প্ৰান্তীয় প্ৰদেশবোৰৰ প্ৰাকৃতিক সম্পদৰ শোষণ আৰু নিজ ৰাষ্ট্ৰৰ সীমা সুৰক্ষিত ৰখা বা দেশীয় বা বিদেশী পুঁজিপতিসকলৰ দ্বাৰা এক ৰাষ্ট্ৰৰ সুবিধা গ্ৰহণ কৰি দেশৰ সীমাৰ ভিতৰতে একোখন বিশাল বজাৰ তৈয়াৰ কৰা । ৰাষ্ট্ৰই প্ৰত্যক্ষভাবে আৰু ৰাষ্ট্ৰৰ আশীৰ্বাদপুষ্ট বৃহত্ বনিক গোষ্ঠীৰ দুইতৰপীয়া নব্য-উপনিবেশিক ব্যৱস্থা এটা কায়েম কৰি সামৰিক অৱদমন আৰু ৰাষ্ট্ৰৰ পৰিকল্পিত ভাষিক-সাংস্কৃতিক আধিপত্যৰ মাজেৰে প্ৰান্তীয় প্ৰদেশবোৰক দখলদাৰী ভূমি হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰাৰ দীৰ্ঘ পৰিক্ৰমাই অসম আৰু উত্তৰ-পূৱত জাতীয় মুক্তি সংগ্ৰামৰ উকমুকনিৰ অন্যতম কাৰণ বুলি বিবেচিত হৈ আহিছে । ৰাষ্ট্ৰৰ চৰিত্ৰৰ বাবেই প্ৰান্তীয় ভূমিৰ নাগৰিকসকলে নিজৰ পৰিচয়ৰ সংকটত ভূগিছে আৰু নিজকে ৰক্ষা কৰাৰ বাবে ভিন্ন জাতীয়তাবাদী আদৰ্শক আকোঁৱালী লোৱা দেখা গৈছে ।

অসমীয়াত্বৰ সংকটক কেন্দ্ৰ কৰিয়েই বিগত এটা শতিকাজুৰি অসমৰ ৰাজনৈতিক ইতিহাস ৰচিত হৈছে । বহুতো উত্থান পতন, আপোচ-আপোচহীনতা , ক্ষমতাৰ খোৱাকামোৰা-হতাশা-ষড়যন্ত্ৰৰ সাক্ষী হৈ আছে  অসমৰ জনগন । অসমীয়াৰ সংকটক কেন্দ্ৰ কৰিয়েই এচামৰ ৰাজনীতিত অসম খণ্ড বিখণ্ড হৈছে , অসমীয়া জাতিগঠন প্ৰক্ৰিয়াত হাতুৰি পৰিছে , গোষ্ঠীসংঘাত আৰু সাম্প্ৰদায়িকতাৰ বিষ বাষ্প বিয়পিছে । বিপৰীতে আপোচহীন যুঁজত উত্তৰ পূৱৰ জনগণক একত্ৰিত কৰিবলৈ উমৈহতীয়া মঞ্চ গঠন হৈছে । একত্ৰিত হোৱা বোৰৰ ভিতৰত কোনোবাটো ফৈদ ছাত্ৰ সংগঠনৰ কোনোবাটো ফৈদ নিষিদ্ধ ঘোষিত বিদ্ৰোহী সংগঠন । সকলোৰে উদ্দেশ্য লক্ষ্য ভিন্ন , ৰাজনৈতিক আদৰ্শও সুকীয়া , কিন্তু উমৈহতীয়া সংগ্ৰামৰ বাবে প্ৰয়োজনত ঐক্যবদ্ধ হৈছে । কোনোৱে ভাৰতৰ ভিতৰত থাকিলে জাতীয় অস্তিত্ব নিৰাপদ নহয় বুলি সন্মিলীত  জাতীয় মুক্তি সংগ্ৰামৰ আদৰ্শৰে আগবাঢ়িছে , কোনোৱে ভাৰতৰ ভিতৰত থাকিয়েই অধিকাৰ সাব্যস্ত কৰিব খুজিছে ।  এইদৰে ভিন্ন পন্থা , ভিন্ন উদ্দেশ্য , ভিন্ন দৰ্শনেৰে অসমত জাতীয়তাবাদী ৰাজনীতি আগবাঢ়িছে ।  সমান্তৰালকৈ সঠিক সময়ত সঠিক ৰাজনীতিৰ অভাৱত আৰু মধ্যশ্ৰেণী নেতৃত্বৰ চৰম সুবিধাবাদৰ ফলত  অসমীয়া জাতীয়তাবাদে সুবিধাবাদী অৱস্থান লৈ আহিছে । অসমীয়াত্বৰ সংকট মোচনৰ প্ৰকৃত পথ উপেক্ষিতহৈ লাহে লাহে আগ্ৰাসী সম্প্ৰসাৰণবাদী ভাৰতীয়বোধত বা জাতীয় বোধশক্তিহীন গোলকীয়ত্বত নিমজ্জিত হব ধৰিছে অসমৰ জাতীয় সমাজ ।

অসমীয়া জাতীয়তাবাদৰ  জাতীয় মুক্তি সংগ্ৰামৰ ধাৰাটোক একাশৰীয়াকৈ থলে দেখা যায় বৃটিছ প্ৰভুভক্ত অসমীয়া মধ্যশ্ৰেণীৰ দ্বাৰা সৃষ্ট জাতীয়তাবাদেই সংসদীয় ৰাজনীতিৰে জড়িত হৈ পৰা জাতীয়তাবাদৰ এক শক্তিশালী ধাৰা । অসম সাহিত্য সভা এই ধাৰাটোৰ পৰা উদ্ভৱ হোৱা । এই ধাৰা মুলতঃ বংগভাষা জাপি দিয়াৰ বিৰূদ্ধে সৃষ্টি হোৱা বংগ বিদ্বেষ , উচ্চবৰ্ণৰ সাম্প্ৰদায়িক বৰ্ণবাদ , জনজাতিয় অৱদমন , অসমীয়া ভাষা জাপি দিয়াৰ প্ৰৱণতা আদিৰ মাজেৰে বিকাশ প্ৰাপ্ত । আনহাতে জাতীয় মুক্তিৰ আদৰ্শৰে গঠিত জাতীয়তাবাদী ধাৰাটোই উমৈহতীয়া শত্ৰু কেন্দ্ৰীভূত ৰাষ্ট্ৰৰ বিৰূদ্ধে সাধাৰণ জনগনৰ লগতে জনজাতিসকলকো ঐক্যবদ্ধ কৰাৰ কথা কয় । বৰ্ণবাদ , মধ্যশ্ৰেণীৰ অৱদমনৰ সমালোচনা কৰে আৰু  প্ৰত্যক্ষভাবে উপনিবেশবাদ-পুজিবাদ আৰু সাম্ৰাজ্যবাদক শত্ৰু হিচাপে চিহ্নিত কৰে । উল্লেখযোগ্য যে প্ৰাক স্বাধীনতা কালত ষ্পষ্ট ৰাজনৈতিক দৰ্শণ নাথাকিলেও জাতীয় মুক্তিৰ স্পৃহাৰে এই ধাৰাটো জনজাতিসকলক লৈয়েই  আগবাঢ়িছিল  । 

বৃটিছ-ভাৰতৰ স্বাধীনতাৰ পিছত পমুৱাৰ আগ্ৰাসনৰ পৰা অসমৰ থলুৱাক ৰক্ষা কৰাৰ ভাবধাৰাৰে বিকাশ লাভ কৰে জাতীয়তাবাদৰ শেহতীয়া ধাৰাটোৱে । এই দুই ধাৰাৰ মাজত এক প্ৰগতিশীল ধাৰাও দেখা যায় । বাওঁভাৱাপন্ন অসম ছাত্ৰ সন্মিলনীয়ে আগবঢ়াই লৈ যোৱা এই প্ৰগতিশীল ধাৰাটোৱে কেইবাদশক জুৰি অসমৰ জনগনক প্ৰভাৱিত কৰি ৰাখিছিল । আশীৰ দশকত সদৌ অসম ছাত্ৰ সন্থা , পিএলপি , অসম গণসংগ্ৰাম পৰিষদ আদিৰ নেতৃত্বত বহিৰাগত বিতাড়ন পিছলৈ বিদেশী খেদা আন্দোলনৰ মাজেৰে বৃটিছৰ ঔৰসত জন্মা উচ্চবৰ্ণৰ চিন্তাৰে গঠিত জাতীয়তাবাদী ধাৰাটোৱে তুংগত উঠে আৰু প্ৰগতিশীল ধাৰাটো ক্ৰমশঃ স্তিমিত হৈ পৰে ।  আনহাতে অসমীয়া জাতীয়তাবাদৰ প্ৰগতিশীল ধাৰাটো আৰু অসম আন্দোলনৰ চৰমপন্থী বা মোহভংগ ঘটা জাতিয়তাবাদী সকলে পুনৰ গঢ় দিয়ে জাতীয় মুক্তিৰ ধাৰাটোৰ । যিটো ধাৰা জাতীয়তাবাদৰ চৰম ৰাজনৈতিক  ধাৰা , জাতীয় মুক্তি সংগ্ৰামৰ মাজেৰে পৃথক ৰাষ্ট্ৰৰ বাবে সংগ্ৰামৰ ভাৱধাৰাৰে সংগঠিত হোৱা দেখা যায়  ।

জাতীয়তাবাদৰ যিটো ধাৰাই পূৰ্বতে বৃটিছৰ প্ৰভুভক্তহৈ কেৱল উচ্চবৰ্ণৰ আধিপত্যৰ মাজেৰে জাতিয়তাবাদৰ ভেটী তৈয়াৰ কৰিছিল, পিছলৈ ভাৰত ৰাষ্ট্ৰ ভক্তহৈ ভাৰতৰ অখণ্ডতা সাৰ্বভৌমত্ব ৰক্ষাৰ কথাকৈ বিদেশী মুক্ত অসমৰ বাবে সংগ্ৰাম কৰা দেখা গ’ল, সেই ধাৰাটো পূৰ্বৰ শ্ৰেণী অৱস্থান আৰু মতাদৰ্শগত সীমাবদ্ধতাৰ মাজেৰে জাতীয়তাবাদ গঢ় দিলে । বিভিন্ন স্ববিৰোধৰ মাজেৰে আগবাঢ়ি গৈ এক জাতীয়তাবাদী মঞ্চ গঢ় দিলে সচাঁ কিন্তু কিছুমান সংকীৰ্ণতাৰ বাবে অসমীয়া উমৈহতীয়া সত্বাটোক সকলোৰে বাবে নিৰাপদ আৰু গ্ৰহণযোগ্য কৰি বিকাশ কৰাত ব্যৰ্থ হ’ল ।  কৌশলগতভাবে সৰ্বভাৰতীয় হিন্দু হিন্দী হিন্দুস্থানী সম্প্ৰসাৰণবাদী সকলে অসম আন্দোলনত সোমাই ধৰ্মীয় সাম্প্ৰদায়িক বিভেদৰ পৰিস্থিতিৰ উদ্ভৱ কৰা বুলি অভিযোগ আছে । সদৌ অসম ছাত্ৰ সন্থা , অসম গণ পৰিষদ আদি এইটো ধাৰাৰ পৰা সৃষ্ট যদিও বৰ্তমানে তেওঁলোকৰ কাম কাজত পূৰ্বৰ বহুখিনি সংকীৰ্ণতা লোপ পোৱা দেখা যায়  সুবিধাবাদী প্ৰৱণতাৰ পৰা মুক্ত হোৱা নাই  ।  অৱশ্যে ভাৰতীয়ত্ববোধৰ সৈতে বিশেষ সংঘাট নথকাৰ বাবে সৰ্বভাৰতীয় হিন্দুত্ববাদী ৰাজনৈতিক দলৰ সৈতে মিত্ৰতা এই ধাৰাটোৰ এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ দিশ ।  অগপৰ শাসন কালত এনে মিত্ৰতা আৰু তাৰ ফলশ্ৰুতিত গুপ্তহত্যাৰ কৰ্মকাণ্ডই অসমীয়া জাতীয়তাবাদী শিবিৰৰ ওপৰত গুৰুতৰ প্ৰভাৱ পেলায় ।

আগতেই উনুকিয়াই অহা হৈছে যে , বৃটিছ কালীন অসমীয়া মধ্যশ্ৰেণীৰ শ্ৰেণী চৰিত্ৰ আৰু বৰ্ণবাদে অসমীয়া সত্বাটোক সংকীৰ্ণ কৰি তুলিছিল যাৰ বাবে ইয়াৰ বিকাশ স্বাভাৱিক নহৈ পয়ালগা অৱস্থাৰ মাজেৰে আগবাঢ়িছিল । অসমীয়া সত্বাটোত নিৰাপদ অনুভৱ নকৰা সকলে সেয়ে নিজৰ গোষ্ঠীজ চেতনাৰ বিকাশ ঘটাই গোষ্ঠীজ জাতীয়তাবাদৰ বিকাশ ঘটায় । এইসকলৰ মাজতে দেখা যায় ভাৰতৰ সংবিধান প্ৰদত্ত বিভিন্ন অধিকাৰ আৰু সা সুবিধা প্ৰাপ্তিৰ আকাংক্ষাৰে পৃথকতাবাদী চিন্তা । সংকীৰ্ণ ৰাজনৈতিক ক্ষমতা হাচিল কৰাৰ উদ্দেশ্যে এইচামে জনজাতিসকলৰ চেতনাক ব্যৱহাৰ কৰি পিছত চূঢান্তভাবে পদদলিত কৰা দেখা যায় । সাধাৰণ জনগনৰ মাজত যি সামাজিক আদান প্ৰদান তাক এইবোৰ সংকীৰ্ণতাই বা গোষ্ঠীজ চেতনাই কেতিয়াবা ব্যাহত কৰিলেও ই দীৰ্ঘস্থায়ী নহ’ল । তথাপি তেওঁলোকৰ মাজত থকা অসমীয়্ত্বক শুকাই পেলোৱাত এই গোষ্ঠীজ ৰাজনীতিয়ে সহায় কৰিলে । অৱশ্যে ই এক ইতিবাচক দিশ হিচাপেও পৰিগণিত হল কিয়নো অসমৰ সকলো জাতি জনগোষ্ঠীৰ ভাষা সংস্কৃতিক যে শ্ৰদ্ধা কৰাৰ প্ৰয়োজন সেই কথা থলুৱা অসমীয়াই পলমকৈ হলেও অনুভৱ কৰিবলৈ সক্ষম হ’ল ।

অসমীয়া জাতীয়তাবাদৰ দুৰ্বল দিশ, মধ্যবিত্তীয় সংকীৰ্ণতা আৰু সুবিধাবাদী চিন্তাধাৰা,  আদি মানিলৈও কব লাগিব যে অসমৰ দৰে প্ৰান্তীয় ভূমি , যি এক কেন্দ্ৰীভূত ৰাষ্ট্ৰব্যৱস্থা আৰু হিন্দী-বাংলাৰ দৰে একাধিক প্ৰভাৱশালী বৃহৎ ভাষিক জাতিৰ আগ্ৰাসনৰ দ্বাৰা অনবৰতে স্বকীয়তা হেৰুওৱাৰ শংকা, তাত জাতি হিচাপে মৰ্যাদা সহকাৰে জীয়াই থাকিবলৈ জাতীয়তাবাদৰ বিকল্প নাই ৷ নিসন্দেহে এই জাতীয়তাবাদ প্ৰগতিশীল হবই লাগিব ৷ উল্লেখ্য যে অসমৰ প্ৰেক্ষাপটত সন্মিলীত জাতীয় মুক্তিসংগ্ৰামৰ ভাৱাদৰ্শ এক সমান্তৰাল জাতীয়তাবাদী মতাদৰ্শ হিচাপে পৰিগণিতহৈ আহিছে৷

অসমত জাতীয়তাবাদ জীয়াই আছে কাৰণ অসমীয়া জাতি বিগত কেইবাদশক জুৰি ৰাষ্ট্ৰ আৰু বৃহৎ জাতীয় আগ্ৰাসনৰ দ্বাৰা শংকিত আৰু নিৰ্যাতিত৷ ভাৰতৰ অংগৰাজ্য হোৱাৰ অজুহাততেই স্বাধীনোত্তৰ পিছতো আজি অসমে বৈধ-অবৈধ দুইধৰণৰ অনুপ্ৰবেশৰ বোজা মূৰ পাতি লব লগা হৈছে৷ অস্তিত্বৰ শংকাই অসমীয়াক জোকাৰি গৈছে কাৰণ ৰাষ্ট্ৰ আৰু ইয়াৰ শাসক শ্ৰেণীয়ে অসমৰ খিলঞ্জীয়াক নিৰাপত্তা দিয়া নাই ৷ এপদ দুপদকৈ সকলো হেৰুওৱাৰ পিছত জাতিটোলৈ এইবাৰ ভাষাৰ সংকট নামি আহিছে ৷ হিন্দু বিদেশীক নাগৰিকত্ব দিয়াৰ বাবে চৰকাৰে লোৱা সিদ্ধান্তৰ বিৰূদ্ধে সেয়ে মাৰবান্ধি অসমীয়া ওলাই আহিছে ৷ কোৱা বাহুল্য যে ধৰ্মীয় পৰিচয়ক অসমীয়াই কোনো দিনে জাতীয় পৰিচয়ৰ উৰ্দ্ধত স্থান দিয়া নাই ৷ আজি অসমত হিন্দুত্ববাদে খোপনি পুতিবলৈ পৰাৰ মূল কাৰণ নিতান্তই বিদেশী অনুপ্ৰবেশকাৰীৰ সমস্যাহে ৷ ইমান খিনি ষ্পষ্ট হোৱাৰ পিছতো অসম গণ পৰিষদৰ দৰে অসম-ভাৰত সংঘাতৰ ঔৰসত জন্ম হোৱা দলটোৱে অসমীয়া মধ্যশ্ৰেণীৰ সুবিধাবাদী চৰিত্ৰক বহন কৰি ৰাষ্ট্ৰবাদী সাম্প্ৰদায়িক শক্তিৰ সৈতে মিতাৰালি ভংগ কৰিব পৰা নাই৷

উপৰোক্ত জাতীয় অৱদমনসমূহৰ ওপৰিও হিন্দী সম্প্ৰসাৰণে অসমীয়াত্বৰ ওপৰত মোক্ষম আঘাত কৰাই নহয় , ই উমৈহতীয়া সংযোগী ভাষা অসমীয়াক ধ্বংস কৰি তাৰ ঠাইত হিন্দী ভাষাক প্ৰতিষ্ঠা কৰিলে । ইয়াৰ প্ৰভাৱ সুদূৰপ্ৰসাৰী হল । অসমৰ ৰাজনৈতিক ভূখণ্ডৰ ভিতৰৰ বা বাহিৰৰো পৰ্বতীয়া জনজাতিসকলৰ মাজত অসমীয়া ভাষা আৰু উমৈহতীয়া সত্বাটোৰ প্ৰতি যি সামান্য আন্তৰিক অৱশিষ্ট ৰৈ গৈছিল তাক হিন্দী সম্প্ৰসাৰণে মষিমূৰ কৰি ভাৰতীয় ৰাষ্ট্ৰবাদী সত্বাক বিকাশ কৰিলে । ই ৰাষ্ট্ৰৰ অন্যতম কৌশল হিচাপে সফল হ’ল ।

অসমীয়া সমাজখনেই হ’ল কৃষিভিত্তিক । এই কৃষি অৰ্থনীতিৰ মাজেৰেই বিকাশ লাভ কৰিছে অসমীয়া সংস্কৃতি আৰু সামাজিক মূল্যবোধ । কিন্তু কৃষি অৰ্থনীতিক বিকাশ হবলৈ নিদিয়া বাবে কৃষিৰ ক্ষেত্ৰটো পৰমুখাপেক্ষী হৈ পৰিছে অসমীয়া । প্ৰকৃততে এটা জাতিৰ জাতীয় চেতনাক ধ্বংস কৰিবলৈ তাৰ জাতীয় অৰ্থনীতিক ভাঙি দি বহিৰাগতৰ অৰ্থনীতি প্ৰতিষ্ঠা কৰা বৃটিছৰো কৌশল আছিল । সেই একেই কৌশল একেই ব্যৱস্থাৰেই আগবাঢ়িছে কেন্দ্ৰ-ৰাজ্য চৰকাৰ ।  ব্যক্তিগতকৰণ আৰু কৰ্পোৰেট প্ৰধান অৰ্থনীতি ব্যৱস্থাত নিপীড়িত জাতিৰ নিস্তাৰ নাই । তাৰবাবে  অসমীয়াৰ হাতত ৰাজনৈতিক আত্মনিৰ্ধাৰণৰ অধিকাৰ ,সম্পদৰ অধিকাৰ প্ৰতিষ্ঠাৰ মাধ্যমত  ৰাজনৈতিক-অৰ্থনৈতিক আমোল পৰিৱৰ্তনৰ দৰকাৰ ।

 অসমত জাতীয়তাবোধ জীয়াই আছে অসমৰ থলুৱা সৰ্বসাধাৰণ জনগনৰ আৰ্থ-ৰাজনৈতিক সুৰক্ষাৰ প্ৰয়োজনত ।  ই মাথো এক আবেগিক সত্তা নহয় । কেতিয়াবা বহিৰাগতৰ আগ্ৰাসনৰ পৰা , কেতিয়াবা  কেন্দ্ৰীভূত ৰাষ্ট্ৰৰ আগ্ৰাসন-দমন- হঠকাৰীতাৰ পৰা আত্মৰক্ষাৰ অন্যতম উপায় হিচাপে থলুৱা অসমবাসীয়ে সন্মিলীতভাবে একত্ৰিত হোৱাৰ নজিৰ আছে । এই প্ৰয়োজনেই ইয়াক সময়ে সময়ে জাতীয় সন্মিলীত আকাংক্ষাৰ ৰূপ দিছে । অসমীয়া জাতিত জীন নোযোৱা, নিজৰ গোষ্ঠীয় পৰিচয়ক বিকাশ কৰা জনগোষ্ঠীসকলৰ সৈতেও মৰ্চা গঠনৰ মাজেৰে এই জাতীয়তবাদৰ সন্মিলীত জাতীয় মুক্তি সংগ্ৰামৰ ৰূপটোক সদায় ভয় কৰি আহিছে ৰাষ্ট্ৰই । সেয়ে জাতীয়তাবাদৰ এই সন্মিলীত ৰূপটোক ধ্বংস কৰিবলৈ বা হতাশাগ্ৰস্থ কৰিবলৈ উঠিপৰি লাগিছে কেন্দ্ৰীভূত ৰাষ্ট্ৰব্যৱস্থা আৰু ইয়াৰ ফেচীবাদী শক্তিবোৰে ।

নিপীড়িত জাতিৰ জাতীয়তাবাদৰ সৈতে আন্তৰ্জাতিকতাবাদৰ কোনো সংঘাত নাই । বৈপ্লৱীক প্ৰগতিশীল ৰাজনীতিৰ সঠিক প্ৰয়োগ , শ্ৰেণীসংগ্ৰামক কেনেদৰে জাতীয় সংগ্ৰামৰ সৈতে যুক্ত কৰিব পাৰি তাৰ ওপৰত গৱেষণাৰ প্ৰয়োজন নিশ্চয় আছে । প্ৰগতিশীল সকলে জাতীয় বিনিৰ্মাণৰ পৰীক্ষা-নিৰীক্ষাৰ নামত বৃহত্ ৰাষ্ট্ৰৰ আগ্ৰাসন-অৱদমন আৰু সংযোগী নিৰ্যাতিত জাতিসমূহৰ মুক্তিৰ স্পৃহাক হয়তো আওকান বা অস্বীকাৰ কৰিব পাৰিব, কিন্তু বাস্তৱক সঠিকভাবে অনুধাৱন নকৰি ৰাষ্ট্ৰব্যৱস্থা আৰু ইয়াৰ আগ্ৰাসী ৰাজনীতিকেই  আওঁপকীয়াকৈ সমৰ্থন বা উপকৃত কৰিলে নিশ্চয় সঠিক নহব । ভাৰত ৰাষ্ট্ৰৰ গাঠনিগত পৰিৱৰ্তনৰ দাবীত, ইয়াৰ আৰ্থ-ৰাজনৈতিক আদি সৰ্বস্তৰৰ আগ্ৰাসন আৰু আধিপত্যবাদৰ বিৰূদ্ধে , প্ৰান্তীয় ভূমিবোৰত সামৰিক শাসন জাপি দিয়াৰ বিৰূদ্ধে  লগতে বৰ্ণবাদ, গোষ্ঠীবাদ আৰু এইবোৰক সাৰ পানী দি থকা অনুষ্ঠানবোৰৰ বিৰূদ্ধে সন্মিলীত জাতীয় মুক্তিৰ প্ৰশ্নক গণতান্ত্ৰিক আন্দোলনৰ বিষয় হিচাপে লৈ প্ৰগতিশীলসকলে আগবাঢ়ি যোৱা দৰকাৰ । সন্মিলীত সংগ্ৰামৰ ধাৰাৰ পৰা বিচ্ছিন্ন কৰি গোষ্ঠাগত সংগ্ৰামৰ উত্থানক সাৰ পানী দিয়াটো প্ৰকৃততে যে ৰাষ্ট্ৰৰ চক্ৰান্ত আৰু তাৰ ফলত যে লাভৱান হব কেৱল ৰাষ্ট্ৰ সেয়া বুজি উঠা দৰকাৰ । বিগত দিনত এচাম প্ৰগতিশীল বুলি কোৱা এচামে এইদৰে গোষ্ঠীবাদক উচটনি দি  প্ৰতিক্ৰিয়াশীল কাম কাজত আত্মনিয়োগ কৰাৰ নজিৰ আছে ।  নিৰ্যাতিত জাতিৰ সন্মিলীত সংগ্ৰামক প্ৰগতিশীল সংগ্ৰামৰ সৈতে যুক্ত কৰাৰ সঠিক ৰাজনীতিয়েই নিৰ্ভৰ কৰিব অনাগত ভৱিষ্যত ।